KARGO ALICIYA AİT OLUP TOPLU ALIMLARDA OZEL İSKONTA UYGULANIR

LAVANTA ( LAVANDULA ANGUSTİFOLİA - LAVENDER )

Lavanta, ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından Lavandula cinsini oluşturan Akdeniz kökenli bitki türlerinin ortak adıdır. Lavantanın 30’dan fazla türü bulunmaktadır. Fakat bunların sadece birkaçı ticari olarak uçucu yağ sektöründe kullanılmaktadır.

Bu lavanta türlerinden bazıları;

Lavandula angustifolia (L. vera, L. officinalis), İngiliz Lavantası, lavender

Lavandula stoechas, Karabaş otu, İspanyol Lavantası
Lavandula latifolia, spike lavanta, Portekiz lavantası
Lavandula dentata, Fransız lavantası
L. angustifolia x L. latifolia  – Lavandula x intermedia, lavandin

 

Bunlardan Portekiz Lavantası olarak geçen L. latifolia ile İngiliz Lavantası olarak bilinen L.angustifolia ’nın melezlemesi sonucu oluşan hibrit lavantaya Lavandula x intermedia ya da lavandin denir. Ülkemizde özellikle Isparta Bölgesi’nde dikimi gerçekleştirilen lavanta, lavandin diye geçen Lavandula X intermedia türünün lavanta çeşitleridir. Bu türde ‘camphor’ diye geçen kafur maddesi yüksektir. Parfüm sanayinde kullanılması planlanan lavantanın bu türden seçilmemesinin asıl sebebi kafur maddesinin yüksekliğidir. Parfüm sanayi kafur maddesi düşük olan türlerden dikilen çeşitlere ait yağları tercih etmektedir.  Lavandinler İngiliz lavantasına göre daha büyüktür, bitki başına daha fazla lavanta üretir. Lavandin çeşitlerinin yağ verimi lavender çeşitlerine göre 3-5 kat daha fazla olmasına rağmen; parfüm sanayi için yağ kalitesi açısından kafur maddesinin yüksekliği sebebi ile istenilen değerlerde değildir.

Lavanta dikimi yapacak üreticilerin ne amaçla lavanta yetiştiriciliğine başlayacaklarına karar vermeleri önemlidir. Örneğin; tıbbi amaçlı kullanım için Karabaş otu olarak bilinen Lavandula stoechas yetiştirilirken, parfüm sanayi için kafur içeriği düşük olan L. angustifolia yani İngiliz lavantası yetiştirilmelidir.

Türkiye’de bugüne kadar dikimi yoğun olarak yapılan lavanta türü lavandin; kafur oranı yüksek olan lavantadır. Türkiye; dünya lavanta yağı pazarında söz sahibi olabilmek için lavender dediğimiz ingiliz lavantası çalışmalarına son birkaç yılda yoğun olarak başlamış olup araştırmalar hızlı bir şekilde devam etmektedir.

Lavanta bitkisi, 1 m’ye kadar boylu, yarı çalımsı, çok yıllık bir bitkidir. Lavanta bitkisinin ekonomik olarak kullanılan kısmı çiçekleridir. Bitkinin çiçek ve çiçek saplarından elde edilen uçucu yağ, Dünya’da ticareti en fazla yapılan 15 uçucu yağdan birisidir. Türlere göre bu istekler değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin ingiliz lavantası çeşitleri lavandin çeşitlerine göre biraz daha kireçli toprakları tercih eder. Sulama isteği çok azdır. İlk yıl dikimle birlikte verilen suya duruma göre yıl içindeki yağış miktarı, kuraklık oranına göre tekrar sulama eşlik eder. Damla sulama sistemi kurulabilir.

Taban suyu derinde olan araziler dikime uygundur. Bitkinin tahammül edemediği tek şey göllenmiş, balçık kıvamındaki toprak, taban suyu yüksek arazidir. Bunun sebebi; kök bölgesi suya erişebilmek için gelişmekte, kökün gelişmesi ile uçucu yağ verimi artmaktadır. Taban suyu yüksek arazilerde kök; suya kolaylıkla ulaşabildiği için istenilen kıvamda gelişememekte dolayısıyla beklenen uçucu yağ verimi oluşmamaktadır. Ayrıca bitkinin kök boğazı kısmında su birikintisi, yüksek nem olursa bitkide fungal hastalıklar oluşabilmekte sonucunda da bitki kaybedilebilmektedir. Lavanta 3 yıldan sonra gerçek verimine ulaşmakta, bu sebeple 3 yıl boyunca bakımına dikkat edilmesi gerekmektedir. Yabancı ot temizliği ve budamalarına dikkat edilmelidir. 3 yıldan sonra kök bölgesinden salgıladığı allelopatik kimyasallar ile kısmen kendi etrafındaki yabancı otlarla mücadele etmektedir.

 

LAVANTA ÜRETİMİ

Generatif ve vejatatif aksamlardan yapılabilmektedir. Genaratif üretim biçimi olan tohum; iş yükü ve yağ kalitesinin düşmesi açısından üreticiye tavsiye edilmez. Tohumları çok küçüktür, bin dane ağırlığı 1 gr altındadır. Ayrıca tohum kabuğu çok serttir ve çimlenebilmesi için soğuklama ihitiyacı (vernalizasyon) vardır. Çimlenmenin hızlanması için çeşitli hormon çalışmaları yapılmıştır. Lavantanın çok sayıda arı, kelebek gibi ziyaretçisi olması sebebi ile başka çeşitlerden gelen polenler ile tozlanabilmektedir. Bu tohumlardan elde edilen bitkilerde yağ kalitesi düşebilmektedir.

Bulgaristan’da yapılan çalışmalar ve gözlemler sonucunda tohumla üretimde yağ kalitesinin düştüğü belirlenmiştir ve bu sebeple üretimde tohum tavsiye edilmemektedir. Vejatatif üretimde ise; çeşidi belli olan lavanta bitkisinden alınan çelikler önce tavalara/viyollere dikilerek köklendirilmekte, fide haline geldikten sonra da tarlaya esas yerine aktarılmaktadır. Bu şekilde üretim yapılmasının en büyük avantajı, kalitesi belli olan bir lavanta çeşidinden genetik olarak birebir aynı materyali dikerek işe başlanması olmaktadır.

İKLİM, TOPRAK İSTEKLERİ VE YETİŞTİRME TEKNİKLERİ

Toprak yönünden çok fazla seçiciliği olmayan lavanta; kıraç, çakıl, kireççe zengin topraklarda oldukça iyi gelişme göstermektedir. Çok yıllık bir bitki olması nedeniyle bitkiler araziye aktarılmadan önce derin sürüm yapılması önerilir. Fide dikiminden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. Fide dikimi yapıldıktan sonra bitkinin toprakla olan ilişkisini kuvvetlendirmek amacıyla belirli 3 veya 4 defa sulama yapılmalıdır. Lavanta tarlalarında 2-3 yılda bir ahır gübresi ile yapılacak gübreleme, toprak şartlarını iyileştirmeye yardımcı olacağı için son derece önemlidir. Kurağa, sıcağa ve soğuğa oldukça dayanıklıdır.

HASAT

Lavanta, tür ve çeşitlere, iklim ve toprak koşullarına, rakım ve yöneye göre değişmekle birlikte Temmuz ayı içerisinde tam çiçeklenme devresine ulaşır ve bu dönemde hasat edilir. Bitkinin hasadında testereli ot bıçağı kullanılmaktadır. Hasat edilen çiçekler ya doğrudan uçucu yağ eldesi için işlemeye alınır ya da gölge bir ortamda kızışma oluşmayacak bir kalınlıkta serilerek kurumaya bırakılır. Kurutulmuş saplı lavanta çiçekleri elle veya farklı yöntemlerle saplarından ayrılır. Çiftçi koşullarında kurutma işlemi açık araziye serme şeklinde yapıldığı için uçucu yağ veriminde bir miktar kayıp yaşanmaktadır. Dekara sapsız kuru çiçek verimi tür ve çeşitlere, iklim ve toprak koşullarına göre değişir.

LAVANTA YAĞI

Lavanta yağı diğer endüstriyel bitkilerdeki gibi tohumu sıkılarak yağı elde edilen bir bitki değildir. Bitkideki uçucu yağı çıkarmak için su buharı distilasyon cihazları kullanılmaktadır. Bu cihazların çalışma prensibi, su buharının bitkinin içinden geçerek uçucu yağı taşıması ve soğuk su teması ile buharın içindeki yağın yoğunlaşması sonucu yağın toplanmasını sağlamasıdır.

Aromatik bitkilerden elde edilen uçucu yağlar kompleks karışımlardır ve terpenler, alkoloidler, aldehitler ve fenoller dahil olmak üzere birçok kimyasal madde içerirler. Lavandula angustifolia çiçeklerinden elde edilen lavanta yağı esas olarak linalil asetat, linalool, lavandulol, 1,8-sineol, lavandulil asetat ve kafur ve borneol, terpen-4-1 dahil olmak üzere 60 kimyasal bileşenden oluşur.

LAVANTA KULLANIM ALANLARI

Lavanta hoş kokusu nedeniyle parfüm ve kozmetik, kolonyalar, cilt losyonları ve diğer kozmetiklerde geniş kullanım alanı bulmuştur. Gıda imalatında, lavanta uçucu yağı aroma tatlandırıcı içecekler, dondurma, şekerleme, pişmiş ürünler ve sakızlarda kullanılır.  Uçucu yağların, tatlandırıcı aromatik özellikleriyle birlikte rapor edilen antimikrobiyal aktivitesi, bu maddelerin farmasötik, kozmetik ve gıda endüstrisinde yaygın olarak düşük konsantrasyonlarda kullanılmasını sağlamıştır.

Son zamanlarda, aromaterapi gittikçe popüler bir hale gelmekte ve gevşetici olarak da lavanta kullanılmaktadır. Bu bitkinin yağı yatıştırıcı olarak bilinir ve depresyon tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Lavanta yağı Silexan ismi ile üretilmekte ve antidepresan etkinliği Lorazepam isimli kimyasal ilaca eşdeğer olduğu kabul edilmektedir. Bu bitki türleri aynı zamanda ağrı kesici, antifungal ve antibakteriyel madde olarak, yanıkların ve böcek ısırıklarının tedavisinde de kullanılır.

Dünyada lavanta uçucu yağı için talep hala artmaktadır. Avrupa'da 300.000 hektarın üzerinde yetiştirildiği tahmin edilmekte ve üretilen uçucu yağın kalitesi özellikle ilaç, farmasötik ve aromaterapi kullanımları için önemli olmaktadır.

Türkiye’de 2015 yılından 2020 yılına kadar lavantanın dikim alanının arttığı ayrıca ithalat/ihracat verileri incelendiğinde dikim alanlarının artmaya devam edeceği anlaşılmaktadır. Verimdeki değişiklikler türlere ve çeşitlere göre değişebilmekle birlikte, Lavanta çok yıllık bir bitkidir ve dikiminden itibaren çiçek açmaya başlar fakat gerçek verimine üçüncü yılından itibaren ulaşılmaktadır.

Sonuç olarak; Lavanta özellikle kıraç, eğimli, taban suyu derinde olan verimliği daha az olarak nitelendirilen topraklarda yetiştirilebilecek, girdisinin az olması sebebiyle birim alanda getirisi çok yüksek olan alternatif bir bitkidir. Ayrıca lavanta; küresel ısınma sonucu değişen iklim koşullarına, az su kullanımı ile kuraklık çalışmalarına kolaylıkla adapte edilebilecek bir bitkidir. Lavanta yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus; doğru türün seçilerek dikilmesi ve drenajı iyi arazilerin seçilmesidir.